Bron:
de Volkskrant: Kunst, donderdag 11 juli
Van onze verslaggeefster Marie Louise Schipper
De eregast doet wat hij zelf wil. Het Zuid-Franse fotofestival Les Rencontres d'Arles, dat dit jaar zijn 33ste editie beleeft, mag een hommage brengen aan Josef Koudelka (64), dat betekent niet dat de Tsjechische fotograaf bij de opening, zaterdag, op de voorgrond aanwezig is. Pas op het feest na afloop wordt hij voor het voetlicht gehaald en laat hij zich het applaus welgevallen.
Maandagmiddag, op de persconferentie in de Jardin d'été, waar de nieuwe directeur François Hébel zijn plannen ontvouwt, is Koudelka, baardje, brilletje en gekleed in groene legerblouse en zwarte spijkerbroek, er onverwacht toch. Maar van in de belangstelling staan houdt hij niet - bij de eerste vraag duikt hij al weg achter curator en uitgever Robert Delpire, die namens hem uitlegt waarom de foto's niet van een toelichting zijn voorzien. 'We zijn niet bezig met educatie.'
Koudelka knikt. 'Ik houd niet van uitleg. Ik denk nooit na over wat ik doe. Tijdens de invasie van de Russen in Praag in 1968 heb ik foto's gemaakt zonder me af te vragen waarom. Achteraf ben ik er blij mee. Ik probeer mijn leven zo simpel mogelijk te houden. Gelukkig met het eindresultaat ben ik toch nooit'.
Arles wordt elk jaar in de maanden juli en augustus massaal - dit jaar wordt het record van 140 duizend bezoekers verwacht - bezocht door fotografieliefhebbers die hun weg zoeken naar een van de dertig tentoonstellingen in musea, kerken en winkels. Koudelka's werk hangt deze zomer op drie locaties. Foto's van zigeuners uit Oost-Slowakije uit de beginjaren zestig, van de invasie van de Russen in Praag in 1968, maar ook series van de afgelopen tien jaar. Koudelka, lid van fotobureau Magnum, werkt jaren achtereen zonder opdracht aan zijn series die uiteindelijk ontaarden in prachtige megaprojecten.
Na de Praagse opstand gaf Koudelka zijn filmrolletjes aan kunstcritica Anna Farova. Zij liet ze aan Magnumlid Elliott Erwitt zien die ervoor zorgde dat de foto's het land uit werden gesmokkeld. Erwitt maakte er een filmpje van voor televisiestation CBS en daaruit vloeide de publicatie voort van de foto's in internationale bladen. Om Koudelka's familie te beschermen werden de foto's gepubliceerd onder de naam PP, Prague Photographer. Uiteindelijk doken die westerse publicaties ook in Tsjechoslowakije op. Toen vrienden vragen gingen stellen werd het voor Koudelka tijd om zijn films na te reizen. Met achthonderd belichte filmrolletjes kwam hij in 1970 in Londen aan.
De fotograaf met zijn fascinatie voor het leven van de zigeuners in Oost-Europa ging zelf een zwervend bestaan leiden. Hij sliep maanden op de grond van het Londense kantoor van Magnum en werd door zijn collega's de Bob Dylan van de hedendaagse fotografie genoemd.
In de Espace van Gogh, het ziekenhuis waar de schilder Van Gogh ooit werd opgenomen en dat nu dienst doet als cultureel centrum, hangt Koudelka's eerste werk onder de titel: Beginnings. Naast theaterfoto's zijn ook de allereerste panorama's te zien. Koudelka kocht pas in 1986 zijn eerste panoramacamera, voor die tijd sneed hij zijn beelden uit de negatieven. Hij fotografeerde het theater als het dagelijks leven en daardoor leerde hij 'de wereld te zien als een theater'. Dat zigeuners hem intrigeerden was 'omdat zij van het leven ook theater maken'. Ooit vroeg een zigeuner Koudelka of diens reizen waren bedoeld om de beste plek op aarde te vinden. 'Nee', antwoordde de fotograaf, 'dat probeer ik angstvallig te vermijden'.
De levendige foto's van de zigeuners vormen een groot verschil met Koudelka's werk uit de jaren negentig. Grote, sombere panorama's uit Oost-Europa zijn tentoongesteld in de middeleeuwse kerk l'Eglise des Prêcheurs. In de verduisterde ruimte hangen gigantische foto's die louter de gevolgen tonen van oorlog en milieuvervuiling. Het sombere beeld wordt versterkt door rondvliegende duiven en de schrille stem van een Roemeense zangeres die in een zijflank van de kerk optreedt.
'Werken met Koudelka is verrukkelijk', zegt festivaldirecteur Hébel. 'Er zijn nog maar zo weinig fotografen van de statuur van Josef. Hij is eigenzinnig en lastig, maar alles wat hij zegt, heeft betekenis. Bovendien geeft hij het festival allure. Wat het filmfestival in Cannes is voor film, dat willen wij zijn voor de fotografie. Dat betekent dat we moeten uitbreiden. Ik wil iedereen bedienen, de een komt voor fotografie, de ander voor kunst. Ik wil van Arles een ontmoetingsplek maken waar gediscussieerd en gefeest gaat worden'.
Les Rencontres d'Arles, t/m 18 augustus.
www.rencontres-arles.com. De tentoonstelling van Koudelka's werk duurt t/m 9 september.