Kramy |
|
|
|
|
Posted 02-01-2004 16:01 by Kramy |
|
|
Chemie van de liefde By: Margriet van der Heijden 14-2-2002
Uit liefde en liefdesverdriet zijn grootse werken voortgekomen. Liefde inspireert tot poëzie. Zulke poëzie zit niet in termen als noradrenaline, oxytocine of amfetamine - maar dankzij de wetenschap weten we nu wel waarom chocolaatjes niet deugen als Valentijnsgeschenk.
Euforisch en dom. Dat is, kort en krachtig gezegd, hoe verliefden er in de hersenscanner uitzien.
De in Londen werkzame hersenonderzoeker Andreas Bartels bekeek enige tijd geleden de hersenactiviteit van zeventien zwaarverliefde mannen en vrouwen. Hij deed dat terwijl hij ze een foto liet zien van hun geliefde en van gewoon een goede vriend. Op de hersenscans bekeek hij welke gebieden van hun hersenen actief werden en oplichtten.
Het aardige was echter dat Bartels niet, zoals gebruikelijk, uitsluitend keek naar die actieve gebieden, maar zich ook afvroeg welke gebieden juist donker bleven. Delen van de grijze massa die een rol spelen bij depressie en verdriet bleken gedeactiveerd, en evenzo stonden de delen die een rol spelen bij geheugen en leerprocessen op een lager pitje. Dom, dus. Daar stonden vier zeer actieve gebieden tegenover, waar vooral emoties worden verwerkt en beoordeeld. Opvallend was dat diezelfde vier hersendelen ook een verhoogde activiteit vertonen tijdens de euforie na gebruik van cocaïne of sommige vormen van de 'liefdesdrug' ecstacy.
Zijn opmerkelijke, wetenschappelijke resultaat heeft er overigens niet voor gezorgd dat Bartels verliefdheid nu anders beleeft. ''Integendeel,'' zegt hij stellig. ''Doordat ik ze beter begrijp, geniet ik des te meer van die gevoelens.''
De bevindingen van Bartels sluiten mooi aan bij de ideeën die neuropsychologen over verliefdheid hebben. Daarbij baseren zij zich weer op kennis van moleculair-biologen. Die kunnen steeds beter in kaart brengen hoe hormonen en neurotransmitters - de boodschapperstoffen die communicatie tussen hersen- en zenuwcellen verzorgen - in het lichaam op elkaar inwerken. Vanuit dat perspectief bekeken, is verliefheid te beschrijven als een keten van gebeurtenissen waarin noradrenaline, adrenaline, dopamine en allerlei andere stoffen met ingewikkelde namen door het lichaam jagen.
In de eerste fase staan aantrekkingskracht en verovering centraal. Daarin wordt het lichaam als het ware gedrogeerd met amfetamine-achtige stoffen. Dat gebeurt bijvoorbeeld via de extra aanmaak van fenylethylamine, PEA, dat, net als het slikken van amfetamine, een euforisch gevoel geeft en ervoor zorgt dat mensen zich geconcentreerder voelen en langer wakker kunnen blijven - zodat geliefden langer van elkaars aanwezigheid kunnen profiteren, wellicht.
Het PEA zou ook de aanmaak stimuleren van extra dopamine, dat ook al zorgt voor een prettig gevoel. In het gewone leven wordt extra dopamine aangemaakt bij 'beloningen' - als een ervaring beter uitpakt dan verwacht. Het zou mensen, als in een soort leerproces, stimuleren om zulke ervaringen na te streven. In de liefde zou dit mechanisme op een zelfde manier ervoor zorgen, vermoeden psychologen, dat gelieven elkaars gezelschap steeds meer associëren met 'goed' en 'prettig.'
Het gebrek aan eetlust, dat vaak met verliefdheid samengaat, wordt veroorzaakt door een hormoon dat in dit stadium wordt aangemaakt: noradrenaline. De speculatieve verklaring daarvoor is dat het geliefden er in de oertijd van zou hebben weerhouden meteen weer bessen te gaan plukken of te gaan jagen, opdat ze langer bij elkaar konden blijven. Maar de stof leidt ook tot de aanmaak van adrenaline, dat de bloeddruk en de hartslag verhoogt: vandaar dat verliefde mensen sneller blozen en klamme handen hebben. Positief is dat het tot extra zuurstofopname in het lichaam leidt, wat verliefde mensen energiek maakt - en soms, als er wat erg veel zuurstof circuleert, licht in het hoofd.
En als de liefde spaakloopt? De sympto men van liefdesverdriet, dat tot prachti ge literatuur en andere prestaties heeft aangezet, zijn vanuit dit chemisch perspectief op te vatten als afkickverschijnselen. Dat afgewezen mensen nogal eens naar chocola grijpen, is volgens sommigen wetenschappers ook niet vreemd, omdat chocola ook een keten van 'drugs', waaronder kalmerende, in de hersenen vrijmaakt - al moet je wel enorme hoeveelheden eten, wil het helpen. Chocolade als cadeau voor Valentijnsdag is dus wat curieus: hulpmiddel voor afgewezenen als cadeau voor een geliefde.
Hoe dan ook, aan de euforie komt een eind. Hersenen kunnen het niet volhouden om voortdurend amfetaminen aan te maken, denkt psychologe Miranda van Tilburg. Enige jaren geleden promoveerde zij op een onderzoek naar heimwee. Zij verdiepte zich toen ook in de liefde en andere emoties.
Volgens de Amerikaanse hoogleraar criminologie Anthony Walsh, die een heel boek schreef over The science of love, komt het doordat er net als bij drugs gewenning optreedt. We raken, meent hij, gewend aan de aanblik van de geliefde, die ervoor zorgde dat er telkens drugs in de hersenen werden aangemaakt. En na enige tijd is het misschien ook wel prettig om weer wat rustiger in het leven te staan.
Als alles goed gaat, is er tegen die tijd een overgang gemaakt naar een stadium waarin geliefden zich aan elkaar hechten en een band opbouwen. Daarbij zouden twee hormonen een rol spelen, oxytocine en vasopressine, die wel worden aangeduid als 'monogamiehormonen'. Het zijn stoffen, aldus Van Tilburg, die ook een rol spelen bij het houden van je kind en het gebonden zijn aan je eigen vertrouwde omgeving.
Oxytocine zou je ook het 'knuffelhormoon' kunnen noemen, zegt zij. Bijzonder aan dit hormoon is, dat het tegelijkertijd voor rust én opwinding zorgt. Bij vrouwen zorgt het ervoor dat de baarmoeder samentrekt tijdens de weeën bij de bevalling, en het zet de productie van moedermelk in gang. Bovendien zou het moedergevoelens opwekken: rattenmoeders die met anti-oxytocine werden ingespoten, verwaarloosden hun kroost. Bij mannen en vrouwen komt het vrij tijdens een orgasme en zo zou het betrokken zijn bij het smeden van hun band.
Vasopressine zou onder meer tot een verhoogde agressiviteit leiden. Dat wijst in elk geval onderzoek uit aan de Aziatische woelmuis, die behoort tot de schaarse drie procent van monogame zoogdieren. Vanaf het moment dat woelmuizen elkaar hebben gevonden en langdurig hebben gepaard, worden grote hoeveelheden vasopressine in hun bloed aangetroffen. Dat gaat samen met agressief gedrag, waarbij elke potentiële rivaal onmiddellijk de wind van voren krijgt. Al voert het op grond van de bevindingen bij woelmuizen wat ver om te concluderen dat de trouwelozen onder ons een vasopressine-tekort hebben.
In dit stadium van 'houden van' zijn de amfetaminen vervangen door endorfinen, die vergelijkbaar zijn met morfine, en die vooral rustgevend zijn en een veilig gevoel geven. En ook nu is de liefde op te vatten als een verslaving. Er is nog geen onderzoek gedaan naar mensen die hun vaste partner zijn kwijtgeraakt. Maar bij kinderen die van hun ouders werden gescheiden en bij dieren die uit hun nest werden gehaald, is de chemie wel bestudeerd, aldus Van Tilburg, en de hoeveelheid morfine-achtige stoffen in hun brein bleek sterk af te nemen.
In sprookjes en vertellingen volgen de twee stadia elkaar netjes op, waarna mensen nog lang en gelukkig leven. De werkelijkheid is anders. Endorfinen en amfetaminen kunnen in een moeizame strijd verwikkeld raken als iemand met een langdurige, veilige relatie verliefd wordt op een ander. En ook in het stadium van 'houden van', kan gewenning optreden waardoor de endorfineproductie terugloopt. Al rijst de vraag of de liefde afneemt doordat er minder chemicaliën worden aangemaakt, of andersom, er minder chemicaliën worden aangemaakt omdat de liefde niet onderhouden wordt.
De periode waarin de gevoelens het sterkst zijn, zeggen Anthony Walsh en andere liefdesexperts, duurt, vanuit de biologie en de chemie bekeken, circa vier jaar. En dat zou, in vroeger tijden, lang genoeg zijn om een kind te krijgen en zover op te voeden dat bescherming van een vader niet meer noodzakelijk is.
Het roept de vraag op of stellen inderdaad vaker uit elkaar gaan na zo'n vier of vijf jaar - zeker nu er van buitenaf minder druk is om bij elkaar te blijven dan in het verleden vaak het geval was.
Het antwoord op die vraag is niet zo gemakkelijk te geven, aldus Jan Latten, die bij het Centraal Bureau voor de Statistiek onder meer de echtscheidingscijfers bijhoudt. Weliswaar is er inderdaad een piek in het aantal echtscheidingen na een huwelijksduur van vier jaar, maar dat beeld wordt vertekend door de schijnhuwelijken, die meestal maar kort duren, zegt hij. Wanneer daarvoor wordt gecorrigeerd, blijft een bredere piek in het aantal echtscheidingen over bij een huwelijksduur van vier tot zes jaar.
Oppervlakkig gezien lijken die cijfers dan nog steeds aan te sluiten bij het idee van een vierjarige liefdescyclus, maar ook dat is grotendeels schijn, waarschuwt Latten. Want aan een huwelijk gaat steeds vaker een periode van samenwonen vooraf en die periode wordt ook steeds langer. Over hoe vaak en na hoeveel tijd samenwonenden uit elkaar gaan, zijn geen precieze cijfers.
Opmerkelijk zijn wel de cijfers over echtscheidingen bij tweede huwelijken. ''Je zou verwachten dat die huwelijken bestendiger zijn, omdat de partners van eerdere ervaringen hebben geleerd, maar de kans op een echtscheiding is in deze gevallen juist groter.'' Over een periode van twintig jaar lopen tweede huwelijken bijna twee keer zo vaak mis als eerste huwelijken, maar het opvallendste is dat ook hier een piek, en in dit geval een duidelijke, te zien is rond een huwelijksduur van vier jaar.
'Chemici van de liefde' zouden wellicht zeggen: het zijn de mensen die de kick van de amfetaminen preferen boven de rust van morfine. Ofwel mensen die, voordat ze in het kalme vaarwater van een langdurige relatie verzeilen, liever de spanning van een nieuwe liefde opzoeken. vaak en na hoeveel tijd samenwonenden uit elkaar gaan, zijn geen precieze cijfers.
Opmerkelijk zijn wel de cijfers over echtscheidingen bij tweede huwelijken. ''Je zou verwachten dat die huwelijken bestendiger zijn, omdat de partners van eerdere ervaringen hebben geleerd, maar de kans op een echtscheiding is in deze gevallen juist groter.'' Over een periode van twintig jaar lopen tweede huwelijken bijna twee keer zo vaak mis als eerste huwelijken, maar het opvallendste is dat ook hier een piek, en in dit geval een duidelijke, te zien is rond een huwelijksduur van vier jaar.
'Chemici van de liefde' zouden wellicht zeggen: het zijn de mensen die de kick van de amfetaminen preferen boven de rust van morfine. Ofwel mensen die, voordat ze in het kalme vaarwater van een langdurige relatie verzeilen, liever de spanning van een nieuwe liefde opzoeken.
© Het Parool 14-2-2002
|